KAFEİN NEDİR?

Hepimiz sabahları güne zinde başlamamızın, uykumuzun kısa süre açılmasının ve gün içinde enerjik olmamızın sorumlusunun içtiğimiz kahvedeki kafein ham maddesi olduğunu biliyoruz. Peki kafein hakkında gerçekten ne biliyoruz? Bu mucize madde nasıl bir kimyasal yapıya sahip? Bize nasıl enerji sağlıyor? Kafein sadece kahvede mi var yoksa başka gıdalarla tüketmek mümkün mü? Gelin birlikte bu soruları yanıtlayarak kafeini daha yakından tanıyalım.  

Kimyasal Yapısı

Kafein, en basit tanımıyla bazı gıdalarda doğal olarak bulunan ve vücutta merkezi sinir sistemini uyararak psikoaktif etki sağlayan acı bir bileşendir. Hem tıpta hem de günlük hayatta bilinçli olarak bir uyarıcı olarak kullanılan legal ham maddelerden biridir (1). Tarihsel geçmişinde de enerji verici özelliğiyle keşfedildiğini gördüğümüz kafein, pek çok bitkinin içeriğinde tamamen doğal yollarla oluşur. Tüketildiği anda bağırsaklardan hızla kan dolaşımına karışan ve böylece çok hızlı etki gösteren güçlü bir yapıya sahiptir. Matein veya guaranin olarak bilinen bir alkaloid olan kafein kimyasal yapısı, ilk kez 1819 yılında Alman kimyager Friedich Ferdinand Runge tarafından tanımlanmış ve literatüre geçirilmiştir (2).

Kafein; bitkilerin yapraklarında, tohumlarında, meyvelerinde ve yapraklarında doğal olarak üretilen bir bileşendir. Bilinen en iyi kaynağı ve aynı zamanda kendi adından yola çıkılarak tanımlanan kahve çekirdeği olsa da 60’tan fazla bitkide farklı miktarlarda bulunur. Kahve çekirdeği dışındaki diğer en bilinen kafein kaynakları; guarana, kakao, kola cevizi, yerba mate (Paraguay çayı) ve yeşil çaydır. Dolayısıyla bu bitkiler kullanılarak hazırlanan tüm yiyecek ve içecekler doğal olarak kafein içerir. Buna göre en çok kafein içeren içecekleri ve yiyecekleri şu şekilde sıralayabiliriz (3):

Kafein İçeren İçecekler/Yiyecekler Nelerdir?

• Kahve çekirdeği ya da guarana ile hazırlanan kahve çeşitleri
• Kola cevizi kullanılarak üretilen kola çeşitleri
• Kakao çekirdekleriyle üretilen çikolata çeşitleri
• Yerba mate ile demlenen Paraguay çayı
• Yeşil çay
• Çikolata ve kahve aromalı tüm yiyecekler

Kafein Bağımlılık Yapar mı?

Yazımızın başında da söylediğimiz gibi kafein, doğrudan vücudun sinir sistemini yani beyni etkileyen bir uyarıcı göreviyle bazı kimyasal değişikliklere yol açan bir ham maddedir. Düzenli olarak yapılan kahve tüketimi, kafein tarafından uyarılan beyin hücrelerinin daha fazla adenozin reseptörü yani ATP kaynağı üretmesine neden olur. Beyin bu enerji üretiminin sürekli olması için vücuda daha fazla kafein tüketilmesi gerektiği sinyalini verir. Eğer bu ihtiyaç sağlanmazsa vücutta serbest hale gelen reseptörler; yorgunluk, baş ağrısı, konsantrasyon zorluğu, sinirlilik gibi semptomlara sebep olarak vücutta yoksunluk belirtileri gösterebilir (4, 5). Bu çerçeveden bakıldığında kafeinin sinir sistemi temelli bir bağımlılık yaratabileceği düşünülebilirken araştırmacılar bu konuda net bir sonuca varmanın doğru olmadığı görüşünde. Kafein bağımlılığı noktasında daha fazla araştırmaya ihtiyaç olmakla birlikte fiziksel semptomların günlük kafein dozuyla alakalı olduğunu söylemek mümkün.